Ναός Πόρτα – Παναγιάς

Ο σημαντικός βυζαντινός ναός Πόρτα – Παναγιά, βρίσκεται στις διαβάσεις της Πίνδου,  στον ομώνυμο οικισμό, ο οποίος επικοινωνούσε με την Πύλη μέχρι πρόσφατα μέσω της τοξωτής γέφυρας του Αγίου Βησσαρίωνα. Οικοδομήθηκε το 1283 ως καθολικό της σταυροπηγιακής Μονής των Μεγάλων Πυλών από τον Ιωάννη Άγγελο Κομνηνό Δούκα, σεβαστοκράτορα Θεσσαλίας, νόθο γιο του δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Δούκα. Ο κυρίως ναός ακολουθεί τη μορφή του τρίκλιτου σταυρεπίστεγου αρχιτεκτονικού τύπου, ενώ ο εξωνάρθηκας που προστέθηκε στα τέλη  του 14^ου αιώνα, είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο.  Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα στο χώρο οδηγούν στην πιθανότητα προγενέστερης ύπαρξης αρχαίου ναού.

Οι δύο ολόσωμες ψηφιδωτές εικόνες καλής τέχνης  του Χριστού και της Παναγίας, ενσωματωμένες στο μαρμάρινο τέμπλο, βρίσκονται τοποθετημένες σε αντίστροφη θέση από αυτή της καθιερωμένης διάταξης, με το Χριστό αριστερά και την Παναγία δεξιά, η οποία απεικονίζεται στον σπάνιο τύπο της  Δεξιοκρατούσας. Στον νότιο τοίχο του εσωνάρθηκα βρίσκεται ο κτιστός τάφος του κτήτορα Ιωάννη στον τύπο του αρκοσολίου. Στο μέτωπο του τόξου του αρκοσολίου, ο Ιωάννης απεικονίζεται με μοναχικό ένδυμα να οδηγείται από άγγελο προς την ένθρονη βρεφοκρατούσα Παναγία.