Ταφόνι Καλαμπάκας

Στην δυτική έξοδο της Καλαμπάκας προς το Καστράκι συναντούμε τους βράχους «Αμπάρια» και «Μπάντοβα» του σχηματισμού των Μετεώρων. Οι δυο βράχοι αυτοί αποτελούν τμήμα των Κροκαλοπαγών Μετεώρων  ηλικίας 10-20 εκατομμυρίων ετών. Στην επιφάνεια των βράχων παρατηρούμε τις χαρακτηριστικές ελλειψοειδείς κοιλότητες που ονομάζονται «ταφόνι». Τα ταφόνι αποτελούν δομές κυψελοειδούς αποσάθρωσης που οφείλονται στην επιλεκτική διάβρωση των κροκαλοπαγών από τη δραση του ανέμου και του νερού. Αντίστοιχες δομές ταφόνι μπορούμε να δούμε και σε άλλους βράχους των Μετεώρων αλλά και σε άλλες εμφανίσεις παρόμοιων βραχώδων σχηματισμών όπως στο Γάβρο, Άγιο Δημήτριο και Σαρακήνα.

Τα Κροκαλοπαγή των Μετεώρων αποτελούνται από μια σειρά συνεκτικών κροκαλοπαγών και ενστρώσεων ψαμμίτη, και είναι τμήμα του Σχηματισμού Πενταλόφου – Μετεώρων ηλικίας Ανώτερο Ολιγόκαινο – Κάτω Μειόκαινο (10-30 εκατομμύρια χρόνια). Μαζί με τους Σχηματισμούς Τσοτυλίου, Επταχωρίου και Κρανιάς-Ριζώματος αποτελούν αποθέσεις μιας ρηχής θάλασσας, της ΜεσοΕλληνικής Αύλακας, η οποία δημιουργήθηκε ανατολικά της Πίνδου πριν 40 εκατομμύρια χρόνια. Σήμερα τα πετρώματα της ΜεσοΕλληνικής Αύλακας εμφανίζονται σε μια ζώνη ΒΔ-ΝΑ ανάπτυξης από την Καστοριά έως τη Θεσσαλική πεδιάδα. Ο Σχηματισμός Πενταλόφου – Μετεώρων εμφανίζεται στο Γεωπάρκο Μετεώρων – Πύλης από τα βόρεια όρια  του πάρκου με το νομό Γρεβενών έως τη Σαρακήνα και Περιστέρα στα νότια. Τα Κροκαλοπαγή Μετεώρων αποτελούν δελταϊκές αποθέσεις τύπου Gilbert. Τα κροκαλοπαγή και ψαμμίτες (τουρβιδίτες) αποτέθηκαν πριν 10-20 εκατομμυρία χρόνια υποθαλάσσια, στις εκβολές μεγάλων ποταμών από το βορειότερο τμήμα της ΜεσοΕλληνικής Αύλακας. Δελταϊκές αποθέσεις τύπου Gilbert σε μεγάλη έκταση συναντούμε και στο βόρειο τμήμα της Πελοποννήσου (ηλικίας > 5 εκατομμυρίων ετών) και αποτίθενται σήμερα υποθαλάσσια στον Κορινθιακό κόλπο (εκβολές Σεληνίτη, Βουραϊκού ποταμού κ.α.).

Τα ταφόνι ως γεωμορφές συναντώνται σε διαφορετικής συστασης γεωλογικούς σχηματισμούς, με διαφορετικούς μηχανισμούς γένεσης όπως χημική διάβρωση, αποσάθρωση κτλ. Στα κροκαλοπαγή των Μετεώρων, η εμφάνιση τους είναι κυρίως οριζόντια, καθώς ακολουθούν τη στρωμάτωση των σχηματισμών. Σε κάποιους βράχους μπορούμε να δούμε και μεγάλα κατακόρυφα ταφόνι.  Αναπτύσσονται κυρίως στις πλαγιές των βράχων με νότιο προσανατολισμό, λόγω της μεγαλύτερης επίδρασης της ηλιακής ακτινοβολίας και των ατμοσφαιρικών συνθηκών, κάτι που έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως. Η στρωμάτωση των κροκαλοπαγών και ψαμμιτών. Κατακόρυφες ρωγμές και ρήγματα κατακερματίζουν τους βράχους των Μετεώρων και επιτρέπουν την κυκλοφορία του νερού στο εσωτερικό. Παράλληλα, η έκθεση σε ατμοσφαιρικές συνθήκες οδηγεί σε διαφορική διάβρωση των πιο μαλακών στρωμάτων, με τη σταδιακή δημιουργία ολο και μεγαλύτερων κοιλοτήτων ταφόνι. Τα ταφόνι μεγαλώνουν και με την πλευρική συνένωση μικρότερων κοιλοτήτων.

Οι μεγάλες κοιλότητες κάποιων ταφόνι σε μορφή βραχοσκεπών οδήγησε στην εκμετάλλευση τους από μοναχούς, καθώς ήταν πρόσφορες για την κατοίκηση και δημιουργία σκητών και κελιών, ενώ ταυτόχρονα προσέφεραν ασφάλεια λόγω της δυσκολίας πρόσβασης.